Του Γιάννη Γεωργάκη

Εναν διαφορετικό Ντμίτρι Ντμιτρίεβιτς Σοστακόβιτς από εκείνον που γνωρίζουν οι φίλοι της κλασικής μουσικής έφερε στην επιφάνεια πριν από λίγα χρόνια η ρωσίδα συγγραφέας και καθηγήτρια της Ιστορίας της Τέχνης κυρία Σοφία Μιχαήλοβνα Χέντοβα. Ο κορυφαίος ρώσος συνθέτης, ο οποίος έφυγε από τη ζωή το 1975 έχοντας σημαδέψει με τα έργα του τη μεταπολεμική μουσική περίοδο, υπήρξε λάτρης του ποδοσφαίρου. Αν δεν είχε ασχοληθεί με τη μουσική, κάλλιστα θα μπορούσε να είχε κάνει καριέρα αθλητικογράφου.

Ο Ντμίτρι Ντμίτριεβιτς αγαπούσε με πάθος όλα τα αθλήματα. Περισσότερο όλων λάτρευε όμως το ποδόσφαιρο. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1920 ως τον Ιούνιο του 1941, που η χιτλερική Γερμανία εισέβαλε στη Σοβιετική Ένωση, δεν έχανε ποδοσφαιρικό αγώνα. Το ποδόσφαιρο ήταν για τον Σοστακόβιτς κάτι περισσότερο από παιχνίδι. Ήταν διασκέδαση, ικανοποίηση, αλλά και τρόπος έμπνευσης, καθώς στο επίκεντρο των συμφωνιών του τοποθετούσε πάντοτε τις ανθρώπινες δοκιμασίες.

Στη δύσκολη σταλινική περίοδο και στην κορύφωση των διώξεων της δεκαετίας του 1930 στην πρώην ΕΣΣΔ, όπως υπογραμμίζει η κυρία Χέντοβα, ο Σοστακόβιτς ανακάλυπτε στο ποδόσφαιρο την παλικαριά, τη γενναιότητα, την αυτοθυσία, τον έντιμο αγώνα, την ένταση των συναισθημάτων. Μετά τη μουσική, το ποδόσφαιρο κατείχε την πρώτη θέση στη ζωή του και επιδρούσε θετικά στην ψυχολογία του. Του προσέθετε ενέργεια, τον προστάτευε από τον φόβο, τον βοηθούσε να συγκεντρώνεται.

Επιστολές-ανταποκρίσεις

Τις εντυπώσεις από τους αγώνες αντήλλασσε μέσω επιστολών με φίλους του. Το σύνολο των επιστολών, 74 τον αριθμό, τις οποίες έγραψε από τον Απρίλιο του 1940 ως τον Νοέμβριο του 1942, έφερε στην επιφάνεια η κυρία Χέντοβα στο βιβλίο της με τίτλο: Ο Σοστακόβιτς και το ποδόσφαιρο.

«Αν το ποδόσφαιρο κατείχε ασήμαντη θέση στη βιογραφία του κορυφαίου ανθρώπου, δεν θα άξιζε να γράψει κανείς αυτό το βιβλίο. Δεν έχουμε να κάνουμε όμως με ένα απλό γεγονός αλλά με ένα φαινόμενο, μια ιδιαιτερότητα στην ψυχολογία, στον χαρακτήρα και στη συναισθηματική ψυχοσύνθεση της ιδιοφυΐας του, ιδιότητες χωρίς τις οποίες δεν θα μπορούσε να ζήσει και κατά συνέπεια να δημιουργήσει» υπογραμμίζει στον πρόλογο του βιβλίου της η ρωσίδα ιστορικός της τέχνης.

Αναζητώντας τη μαγεία που καθήλωνε στην εξέδρα τον Σοστακόβιτς η κυρία Χέντοβα φέρνει στην επιφάνεια αναφορές του γάλλου συγγραφέα Αντουάν ντε Σεντ Εξυπερί «στην αθλητική ομάδα ο άνθρωπος ξεχνώντας τον εαυτό του ανακαλύπτει τον εαυτό του», του ρώσου ποιητή Εβγένι Γεφτουσένκο «μερικές φορές λυπάμαι που δεν έγινα ποδοσφαιριστής γιατί ο αθλητισμός, παρά τις μηχανορραφίες, τα τεχνάσματα και τη βρωμιά, στην ουσία του είναι πιο καθαρός από τη λογοτεχνία» και κάνει λόγο για μοναδικά στοιχεία που μπορεί να ανακαλύψει κανείς στο ποδόσφαιρο, όπως «πλήρη εσωτερική δραματουργία και θεαματικότητα, ανδρισμό, τεχνική, πονηριά, συλλογικότητα, συνυπευθυνότητα, δημιουργία, πειθαρχία, απρόβλεπτες κινήσεις, απόθεμα καρτερικότητας, δυνατούς μυς και διαπαιδαγωγημένο χαρακτήρα».

Παρακολουθώντας ποδόσφαιρο με φίλους κατά τη δεκαετία του 1940

Αθλητισμός και μουσική

Ο Ντμίτρι Ντμιτρίεβιτς προσπάθησε να εντάξει τον αθλητισμό ως θεματολογία στο μουσικό του έργο. Το 1927, σε ηλικία 21 χρόνων, παρουσίασε στο κοινό τη 2η συμφωνία του και αναχώρησε για διακοπές στο Ντέτσκοε Σελό, σημερινό Πούσκιν. Από εκεί στις 4 Σεπτεμβρίου επέστρεψε στο Λένινγκραντ για να παρευρεθεί στο διεθνές ποδοσφαιρικό τουρνουά των μεικτών ομάδων των συνδικάτων του Λένινγκραντ και της ομάδας της Εργατικής Αθλητικής Ένωσης της Αγγλίας. Εκεί γνωρίστηκε με τον Μέγερχολντ, ο οποίος του πρότεινε να συνεργαστεί με το Θέατρο της Μόσχας στο έργο «H Νέα Βαβυλωνία».

H ομάδα βόλεϊ του θεάτρου ήταν πρωταθλήτρια Μόσχας και μετά τις πρόβες οι συντελεστές της παράστασης συνήθιζαν να πηγαίνουν όλοι μαζί στο γήπεδο. Με τα λίγα χρήματα που πήρε για τη μουσική που έγραψε, αγόρασε ένα πιάνο και δύο μπάλες, μία βόλεϊ και μία ποδοσφαίρου, τις οποίες φύλαγε σπίτι του και έδινε στα παιδιά για το διπλό της γειτονιάς, το οποίο συνήθιζε ο ίδιος να διαιτητεύει.

Το 1929 ο Σοστακόβιτς έγραψε μουσική για το ποδόσφαιρο στο λιμπρέτο «Ντιναμιάδα» του σκηνοθέτη A. Ιβανόφσκι, με τον οποίο συναντιόταν τακτικά στο γήπεδο. Στις 27 Οκτωβρίου 1930 έκανε πρεμιέρα το μπαλέτο «Χρυσός αιώνας» στο οποίο ο Σοστακόβιτς έγραψε μουσική για 37 πράξεις, μεταξύ των οποίων «Το ποδόσφαιρο», «Ο χορός του νέγρου και δύο σοβιετικών ποδοσφαιριστών», «Γενικός αθλητικός χορός», «Μποξ», «Δισκοβολία», «Τένις», «Ξιφομαχία».

Η πράξη «Το Ποδόσφαιρο» στο μπαλέτο «Χρυσός αιώνας»

Τις 53 από τις 74 επιστολές του ο Ντμίτρι Ντμιτρίεβιτς τις απέστειλε στον κατά επτά χρόνια νεότερό του Βαλεντίν Ναουμόβιτς Κάγκαν. Εφαρμοστής τορναδόρος το επάγγελμα, ο Βαλεντίν Ναουμόβιτς εργάστηκε τη δεκαετία του 1930 στην κατασκευή του σταδίου της Τορπέντο Λένινγκραντ, ασχολήθηκε με το τένις, έκανε κολύμβηση και έπαιξε ποδόσφαιρο στην ομάδα του εργοστασίου και συνέχισε στην ομώνυμη ομάδα της Μόσχας όπου πήγε για σπουδές. Το 1938 έσπασε το πόδι του και δεν ξαναγύρισε στο ποδόσφαιρο. Παράλληλα προσβλήθηκε από φυματίωση και έτρεχε από σανατόριο σε σανατόριο.

H αλληλογραφία του Σοστακόβιτς με τον Κάγκαν καταλαμβάνει την περίοδο από 23 Απριλίου 1940 ως τις 5 Νοεμβρίου 1942, δηλαδή 14 προπολεμικούς και 17 πολεμικούς μήνες.

Στις 20 Ιουνίου 1940 ο Σοστακόβιτς γράφει στον Κάγκαν για τον αγώνα Σπαρτάκ Μόσχας – Ζενίτ Λένινγκραντ (4-3). «Μη χαίρεστε. H νίκη είναι νίκη. Ο αριθμός των τερμάτων στο τέλος τέλος δεν έχει καμία σημασία. Έπαιξαν δύο ισοδύναμες ομάδες». Τον Σοστακόβιτς απασχολεί παράλληλα το θέμα της ηθικής του ποδοσφαίρου.

Μετά τον αγώνα Ντιναμό Λένινγκραντ – Σπαρτάκ Μόσχας γράφει στον Κάγκαν: «Προσωπικά δεν μου άρεσε η συμπεριφορά ενός ποδοσφαιριστή διεθνούς κλάσεως όπως είναι ο Ανατόλι Στάροστιν. Φώναζε, έβριζε, έπαιζε αντιαθλητικά. Οι διαιτητές δεν τολμούσαν να του κάνουν παρατήρηση και αυτός το εκμεταλλευόταν».

Το θέαμα δεν τον άφηνε αδιάφορο. Μετά τον αγώνα της Ντιναμό Λένινγκραντ με την Ντιναμό Κιέβου γράφει στις 30 Μαΐου 1940 στον Κάγκαν: «Οι παίκτες του Κιέβου έχουν πέσει πολύ χαμηλά από πλευράς τεχνικής κατάρτισης. H ομάδα παίζει υποφερτά αλλά όχι τεχνικά. Οι παίκτες της προσπαθούν να ξεπεράσουν τις αδυναμίες τους με τη σκληρότητα. Υπήρχαν πολλά βρώμικα χτυπήματα. Ο Σαζόνοφ βγήκε από τον αγώνα με φορείο και ο Λότκοφ έμεινε στο γήπεδο αλλά ακίνητος στη θέση του. H σκληρότητα στο τέλος κατέστρεψε το παιχνίδι».

Το γκολ θεωρείται και είναι η κορυφαία στιγμή του ποδοσφαίρου. Κατά τον Σοστακόβιτς όμως το σημαντικότερο σε έναν αγώνα δεν είναι η ποσότητα των γκολ αλλά η ποιότητα του προσφερόμενου θεάματος και ο συντελεστής δυσκολίας του γκολ.

Σχολιάζοντας τον αγώνα Ντιναμό Λένινγκραντ – Μεταλούργκ (3-1) γράφει μεταξύ άλλων: «Και τα τέσσερα γκολ δεν ήταν ωραία. Το πρώτο σημειώθηκε από πέναλτι. (Ο Μπίκοφ σούταρε στο δοκάρι και στην επαναφορά ο Βίκτορ την έστειλε στα δίχτυα). Το δεύτερο προήλθε από λάθος του τερματοφύλακα. Για ανεξήγητο λόγο έπεσε στο έδαφος και ο Σαζόνοφ βρήκε στόχο με αδύναμο σουτ. Στο τρίτο ο Μπίκοφ σούταρε δυνατά, ο τερματοφύλακας δεν συγκράτησε την μπάλα και ο Ουλίτιν την έσπρωξε στα δίχτυα. Στο γκολ της Μεταλούργκ όλοι αδιαφόρησαν και η μπάλα κατέληξε γκολ. Όταν όμως δεν σημειώνονται όμορφα γκολ, δεν υπάρχει και έξυπνο ποδόσφαιρο».

Στις 17 Ιουνίου 1941 στην επιστολή του περιέγραψε στον Βαλεντίν Ναουμόβιτς τις εντυπώσεις του από τη νίκη της Ζενίτ επί της Σπαρτάκ, η οποία έμελλε να είναι η τελευταία. Για τις 22 Ιουνίου 1941 είχε αγοράσει εισιτήρια για τους αγώνες Σπαρτάκ Μόσχας – Σπαρτάκ Λένινγκραντ και Ζενίτ Λένινγκραντ – Σπαρτάκ Χάρκοφ.

Το πρωί της ίδιας ημέρας, καθ’ οδόν για τη μικρή αίθουσα του κονσερβατορίου του Λένινγκραντ, έμαθε ότι ξέσπασε ο πόλεμος. Οι ποδοσφαιρικοί αγώνες ματαιώθηκαν για πάντα. Εργαζόμενος στο – αποκλεισμένο από τους Γερμανούς – Λένινγκραντ έγραψε την 7η και κατά πολλούς κορυφαία συμφωνία του, για την οποία το 1942 τιμήθηκε με το ανώτερο κρατικό βραβείο της πρώην ΕΣΣΔ.

ΠΗΓΗ: tovima.gr